AKTUALNOŚCI

Zakres inwestycji obejmuje całkowitą modernizację „spodków” z częściową przebudową układu wewnętrznego pomieszczeń. Dotyczy niezbędnych napraw i konserwacji elementów konstrukcji, całkowitej wymiany materiałowej substancji budowlanej i instalacyjnej.
Na wstępie warto przypomnieć, że zespół obiektów został zaprojektowany przez arch. Henryka Toczydłowskiego. Zaś projektantem oryginalnej, linowej konstrukcji zadaszenia pawilonów był Zdzisław Szymulski. Obiekt został wybudowany w 1973 r. na święto dożynkowe i był użytkowany przez Biuro Wystaw Artystycznych w Białymstoku zgodnie z ówcześnie obowiązującymi przepisami. Obiekt składa się z czterech pawilonów: A, B, C, D, oddzielnie stojących, połączonych ze sobą łącznikami. Poziomy parterów poszczególnych pawilonów zostały wyraźnie zróżnicowane powodując ich rozrzeźbienie.
- Na zlecenie generalnego wykonawcy prac, firmy Budimex SA, który wygrał przetarg w formule „projektuj i buduj” wykonujemy dokumentację, związaną z modernizacją obiektu – mówi Jan Kabac.
Wszystkie pawilony w rzucie są okrągłe. Łącznik między pawilonem A i B oraz między A i C usytuowane są w linii prostej, natomiast pozostałe ściany części łącznikowej usytuowano po łukach, którego środkiem jest środek pawilonu A. Spodek A użytkowany jest jako sala konferencyjno-bankietowa, spodek B przeznaczony jest do celów wystawienniczych, spodek C do celów estradowych. W spodku D, zgodnie z jego pierwotnym przeznaczeniem, funkcjonuje restauracja. W okresie późniejszym dobudowano łącznik między pawilonem B i C, oraz pomieszczenie biurowe przylegające do pawilonu B.

W poziomie piwnic w pawilonie A znajdował się klub studencki ACK od dość dawna nie funkcjonujący. W podpiwniczeniu pawilonó B i C znajdowały się pomieszczenia wykorzystane na cele własne przez PIK. Pod spodkiem D były pomieszczenia magazynowo-gospodarcze oraz węzeł cieplny. W między czasie dobudowano łącznik między pawilonami B i C oraz pomieszczenie biurowe przylegające do pawilonu B. Pomiędzy łącznikami i spodkami A i B, w poziomie piwnic, znajduje się głębokie, zamknięte, bez możliwości wejścia, patio. W latach 2019-2020 częściowo zmodernizowano spodek C, zachowując główną konstrukcję dachu. Zostały wymienione wszystkie warstwy przekrycia, świetlik centralny i świetliki boczne.
- Odziedziczyliśmy dość istotny dla architektury obiekt, jakim są „spodki” - mówi Jan Kabac. - Wchodzą one bowiem do kanonu architektury modernistycznej i, tak samo jak kościół pw. św. Rocha, stają się znakiem rozpoznawczym Białegostoku. Nie wiem, czy pierwotnie autorzy projektu zakładali, że ich dzieło przejdzie do historii(?) Ale fakt jest taki, że wchodzą. W tej chwili są chronione jako dobro dziedzictwa kulturowego, ale myślę, że w niedługim czasie zostaną zarejestrowane. Będzie to szczególny przypadek, ponieważ zabytkami stają się z reguły obiekty sprzed wieków. Bardzo rzadko zdarza się, że nowy obiekt w czasach współczesnych jest uznawany za zabytek rejestrowy.
- Spodki były zaprojektowane jako pawilon wystawowy z dodatkiem funkcji kawiarnianych i przez ponad pół wieku dobrze swoje zadanie pełniły – kontynuuje Jan Kabac. - Sama forma jest bardzo konsekwentna. Wiem z opowiadań Henryka, że zainspirował go podlaski krajobraz. Kiedy kończyły się żniwa i na polach stały stożki zżętego zboża, układane ze snopków - to był charakterystyczny element Podlasia. I to stało się podstawą tej bardzo charakterystycznej w mieście formy. Samo pierwotne przeznaczenie pawilonów było bardzo dobrze pomyślane. Natomiast trudniej jest obecnie dostosować budynek do współczesnych wymagań użytkowych i formalno-prawnych, jak choćby związanych z dostępnością obiektu, z kwestiami zabezpieczeń pożarowych, z wyposażeniem instalacyjnym. Spodki powstały trochę tak, jakby obiekt tymczasowy, w szybkim tempie, bo na dożynki trzeba było coś zrobić. Rzeczywiście, wtedy nie poruszano tych tematów, nad którymi pracujemy obecnie, nie były najważniejsze, zresztą... inne przepisy obowiązywały 50 lat temu. Stąd dostosowanie obiektu do wszystkich dzisiejszych potrzeb, to niezła karkołomna zabawa (uśmiech). Pierwszy fakt, mamy 20 różnych poziomów, a trzeba dostosować obiekt do wymagań tzw. uniwersalnego projektowania, które zakłada, że musi być dostępny dla wszystkich. Zdrowych i niedyspozycyjnych pod każdym względem.

Charakterystyczne parametry techniczne obiektu budowlanego pozostają bez zmian. Szerokość i wysokość budynku nie zmieni się. Ogólnie więc spodki zostaną takie jak były, „na oko” praktycznie  nic nie będzie widoczne. Dostaną nowe „ubranie”, ale takie same - nowe materiałowo, ale niczym się nie różniące od poprzedniego. Również wnętrza zyskają nowy wystrój, ale tam będzie widać zmiany. Całkowicie nowe będzie wyposażenie instalacyjne. Ze starego obiektu zostaje tylko stan surowy.
- Montujemy wszystkie współcześnie wymagane instalacje, przede wszystkim wentylację i klimatyzację – kontynuujemy rozmowę. - Bo... jako ciekawostkę powiem, że pierwotnie spodki miały tzw. wentylację naturalną. W stożkach był wylot powietrza i tyle, a działało przez tyle lat.
Trochę inne będzie przeznaczenie i program funkcjonalno-użytkowy budynku.

rzut parteru

Parter będzie wyglądał tak: spodek A: funkcja dotychczasowa, konferencyjno-bankietowa, spodek B: galeria multimedialna, spodek C: sala estradowa, spodek D: restauracja z wyjściem w poziomie posadzki na nowy taras zewnętrzny. Na powierzchniach płaskich dachów w łącznikach pomiędzy spodkami A i B oraz B i C zakłada się wykonanie tarasów użytkowych z nawierzchnią z desek kompozytowych i urządzona zielenią.

Natomiast znacznej zmianie ulega program kondygnacji piwnic. Pod spodkiem A ulokuje się galeria sztuki z wejściem niezależnym bezpośrednio z terenu. W części piwnic umieszczono program związany z działaniem galerii – pomieszczenie warsztatowe do działań plastycznych, pracownię fotografii, przewidziano magazyny obrazów i sprzętu wystawowego. Pod spodkami B i C znajdą się  magazyny sprzętu estradowego i dokumentów, kostiumów zespołu Kurpie Zielone oraz garderoby sali estradowej. Pod częścią D będzie wentylatornia, węzeł co (istniejący) oraz pomieszczenia gospodarcze. Dysponowanie pomieszczeniami magazynowymi wymusza zmiany na zewnątrz, w ukształtowaniu terenu. Magazynów jest dużo, trzeba udostępnić do nich drogi dojazdowe. Ciekawe jest to, że powstanie nowa ulica – jakby pętla od ul. św. Rocha (okolice „zielonej” kamienicy) przed spodki i na powrót do ul. św. Rocha (okolice Domu Handlowego „Wenus”).
- Po pierwszych pracach odsłoniła się nam cała technologia budowlana z dawnych czasów, łącznie z konstrukcją linową zaprojektowaną przez inżyniera Szymulskiego. Jest to bardzo oryginalna konstrukcja, tym bardziej godna podziwu, że przecież w tamtych czasach poza ołówkiem, kartką papieru i suwakiem logarytmicznym nie było nic. Tak się liczyło konstrukcje. Do dziś nie powstały w Białymstoku kolejne takie konstrukcje, ani nawet podobne.
- Z Henrykiem Toczydłowskim pracowaliśmy sporo lat, co prawda nie przy projektowaniu spodków. Czuję się więc trochę jakbym dalej w tym zespole był. Dbam o to, żeby nie było generalnej zmiany w tym obiekcie, bo uważam, że spodki wcześniej czy później staną się obiektem zabytkowym i należy utrzymać je w takim stanie w jakim były zaprojektowane.

Tekst:  Barbara Klem
Wizualizacje: Arkon Białystok
Zdjęcie: Podlaski Instytut Kultury w Białymstoku
Zespół autorski: Jan Kabac, Mateusz Mazur i Michał Andrzej Sienkiewicz